Derleyen: Hasan Acül
Yeni Ürün Geliştirme Uzmanı (NPDP), PDMA Onaylı Eğitmen (REP)
ROADMAP® Academy Consulting Engineering

4-1-2012, İstanbul

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 04 Kasım 2011 tarihinde yayınladığı “2010 Yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması” ve 25 Kasım 2011 tarihinde yayınladığı “2008- 2010 Yenilik Araştırması” çalışmaları ile  ile ülkemizdeki Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının son durumunu ortaya koymuş oldu. TÜİK’in son verileri,  ülkemizde Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının her yıl artmakta olduğunun olumlu bir göstergesidir. Diğer yandan 20 Eylül 2011 tarihinde yayınlanan OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2011 çalışması ülkemizin uluslar arası seviyede yerini ortaya çıkardı. OECD çalışmasına göre bu alanda çok daha fazla yol almamız gerekmektedir.

Yayınlanan son çalışmalardan dikkate değer olduğunu düşündüğüm verileri ve ülkemizin Ar-Ge alanında Dünya genelindeki durumunu gösteren bilgileri, sektörümüzde faaliyet gösteren meslektaşlarımla paylaşmak için, birebir derledim. Orjinalleri kaynaklarında rahatlıkla bulunabilir. Derlenen bilgilerin faydalı olması dileğimle.

Büyük ölçekte ülkelerin, daha küçük ölçekte işletmelerin gelişmişlik seviyesi yürütmekte oldukları bilimsel ve teknolojik çalışmaların – kısaca Ar-Ge çalışmalarının -  yoğunluğu ve seviyesi ile doğrudan ilişkilidir. Günümüzde ülkelerin ve işletmelerin gelişmişlik seviyelerinin belirlenmesinde Ar-Ge çalışmalarına yönelik istatistiklerin fazlaca kullanılması bunun en önemli kanıtıdır. Ülkelerin araştırma, geliştirme ve yenilikçilik seviyelerinin ölçülmesinde kullanılan belli başlı göstergeler – istatistikler şöyle sıralanabilir [1]:

• Ar-Ge harcamalarının miktarı ve gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı
• Finans kaynağına göre ar-ge harcaması oranları
• Sektörler bazında Ar-Ge harcamaları oranı 
• Kişi başına Ar-Ge harcaması 
• Ar-Ge faaliyetlerinde çalışan araştırmacı ve bilim insanı sayıları ve oranları
• 10.000 çalışan başına düşen Tam zamanlı eşdeğer Ar-Ge insan kaynağı 
• Bilimsel yayın sayısı
• Patent, faydalı model başvuruları ve tescil sayıları
• …

İşletmelerin Ar-Ge seviyelerinin belirlenmesi için de temelde aynı veriler incelenmektedir. Örneğin, ülkeler için Ar-Ge harcamalarının gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranı değerlendirmeye konu olurken, işletmeler açısından bu durum Ar-Ge harcamalarının yıllık cirolarına oranı olarak yorumlanmaktadır. Araştırma, gelişme ve yenilikçilik faaliyetleri bir çok farklı çalışma ve kaynağı içerdiğinden, ölçüm ve değerlendirme yapılırken değişik verilerin birlikte yorumlanması gereklidir. Ar-Ge harcamalarının miktarı ve oranları, finansal kaynak ve sektörel değerlendirmeler, Ar-Ge faaliyetlerinde çalışan araştırmacı personel sayısı, patent ve bilimsel yayın sayısı vs. değişik verilerin güçlü ve zaaflı tarafları olduğu göz önünden kaçırılmamalıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 04 Kasım 2011 tarihinde yayınladığı “2010 Yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması” [2] Türkiye’de yürütülen ar-ge faaliyetlerinin son durumu ile ilgili önemli ve güncel sonuçlar vermektedir.

Gayri safi yurtiçi araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) harcamasına göre değerlendirme

2010 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2010 yılında bir önceki yıla göre % 14,6 artarak 9 268 Milyon TL olarak hesaplanmıştır. Türkiye’de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı ‰8,4’tür [2].

Grafik 1. 2000-2010 Arası Ar-Ge Harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla İçindeki Payları [3]

Ar-Ge harcamalarına göre değerlendirme

2010 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının %46,0’ı yükseköğretim, %42,5’i ticari kesim ve  %11,4’ü kamu kesimi tarafından gerçekleştirilmiştir.

Grafik 2. Ar-Ge harcamalarına göre dağılım [2]

Ar-Ge finans kaynaklarına göre değerlendirme

Ar-Ge harcamaları, finanse eden kesimler itibarıyla incelendiğinde; 2010 yılında harcamaların %45,1’i ticari kesim, %30,8’i kamu kesimi, %19,6’sı yükseköğretim kesimi, %3,7’si yurtiçi diğer kaynaklar ve %0,8’i yurtdışı kaynaklar tarafından karşılanmıştır [2].

Ar-Ge Faaliyetlerinde Çalışan Araştırmacı Sayıları ve Oranları

2010 yılında Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) cinsinden toplam 81 792 kişi Ar-Ge personeli olarak çalışmıştır. Bir önceki yıla göre TZE cinsinden Ar-Ge personel sayısındaki artış %11,3’tür. Sektörler itibarı ile dağılıma bakıldığında, TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2010 yılında %45,9’u ticari kesimde, %40,2’si yükseköğretim kesiminde ve %13,9’u kamu kesiminde bulunmaktadır. 2010 yılında istihdam edilen 10 000 kişiye düşen Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) Ar-Ge personeli sayısı 36,2 kişidir [2].

Grafik 3. Istihdam Edilen 10 000 Kişiye Düşen Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) Ar-Ge Personeli Sayısı [2]

Bölgelere Göre Ar-Ge Faaliyetleri

İBBS 1.Düzeye göre 2010 yılında Ar-Ge harcamalarının en yüksek olduğu bölge %31,7 ile Batı Anadolu bölgesi (TR5) iken, bunu %20,0 ile Doğu Marmara (TR4) ve %17,9 ile İstanbul (TR1) bölgesi takip etmektedir. Ar-Ge personel sayısına göre ise %25,8 ile Batı Anadolu bölgesi (TR5) ilk sırada yer almaktadır. Bu bölgeyi %21,8 ile İstanbul (TR1) ve %14,7 ile Doğu Marmara (TR4) bölgeleri izlemektedir [2].

TÜİK 2008-2010 yenilikçilik araştırması:

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 25 Kasım 2011 tarihinde yayınladığı “2008 - 2010 Yenilikçilik Araştırması” [4] Türkiye’de yürütülen inovasyon faaliyetlerinin son durumu ile ilgili önemli bilgiler vermektedir. 2008-2010 yıllarını kapsayan üç yıllık dönemde 10 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin %51,4’ü yenilik faaliyetinde bulunmuştur [4].

Yenilik faaliyetleri girişimlerin büyüklük grubu ile orantılı olarak artmaktadır. 10–49 çalışanı olan girişimlerin %49,4’ü,  50–249 çalışanı olan girişimlerin %58,9’u ve 250 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin %69,7’si yenilik faaliyetinde bulunmuştur [4].

Grafik 4. Girişimlerde Yenilik Faaliyetleri (%), (2008-2010) [4]

Teknolojik yenilik faaliyeti yürüten girişimler en önemli bilgi kaynakları arasında %35,5 ile kurum içi kaynakları, %34,9 ile müşterileri, %28,0 ile makine, teçhizat ve yazılım sağlayıcıları gösterirken, bunu %19,9 ile rakip girişimler ve aynı sektördeki diğer girişimler izlemektedir [4].

2008-2010 yıllarını kapsayan üç yıllık dönemde girişimlerin %28,2’si teknolojik yenilik faaliyetleri için finansal destek aldı. Girişimlerin %26,3’üne merkezi kamu kurum/kuruluşları tarafından finansal destek verilirken, Avrupa Birliği Kurumları da %0,9’unu destekledi [4].

Teknolojik yenilik faaliyetinin etkilerini girişimlerin %74,0’ı mal ve hizmet kalitesini arttırmasını, %64,2’si yeni pazar yaratması veya pazar payını arttırmasını, %62,7’si ise ürün veya hizmet çeşidini arttırması olarak belirtmişlerdir. Bunları %59,4 ile mal veya hizmet üretim kapasitesini arttırıcı etkisi olduğunu ifade edenler takip etmektedir [4].

Organizasyon yeniliği yapan girişimlerin %51,3’ü organizasyon yeniliğini yapmada en önemli amacın ürünlerin ve/veya hizmetlerin kalitesini geliştirmek olduğunu belirtmiş olup, bunu %42,5 ile müşteri ve tedarikçi ihtiyaçlarını cevaplama süresinin azaltılması takip etmektedir  [4].

Ulusalarası Alanda Türkiye’deki Ar-Ge Faaliyetlerinin Seviyesi

20 Eylül 2011 tarihinde yayınlanan OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2011 çalışması ülkemizin uluslar arası seviyede yerini ortaya çıkarmıştır [5]. Ülkemiz Ar-Ge harcamalarında OECD ortalaması olan % 2,3’ün çok altındadır. Ar-Ge harcamasının Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) içindeki payı üzerinden yapılan değerlendirmede İsrail, %4’ü aşan bir oran ile Ar-Ge yoğunluğu en fazla olan ülkedir [5].

Kaynaklar:
[1] Türkiye İstatistik Kurumu, Eurostat, TÜBİTAK vb. saygın kurumların ülke ve işletmelerin ar-ge seviyelerini belirlemek için temel aldığı değerlendirme kriterleridir. (www.tuik.gov.tr, www.tubitak.gov.tr, ec.europa.eu/eurostat)
[2] Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) “2010 Yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması” ,TÜİK Haber Bülteni, Sayı : 224, 04.11.2011 (www.tuik.gov.tr)
[3] Tübitak Web Sayfası (www.tubitak.gov.tr), İstatistikler Sayfası, Erişim 04.01.2012
[4] Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) “2008 - 2010 Yenilikçilik Araştırması”, TÜİK Haber Bülteni, Sayı : 238, 25.11.2011 (www.tuik.gov.tr)
[5] OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2011 (www.oecd.org)