Tamer Özel, Mak. Yük. Müh.
ozel@patents4technologies.com
Texas, USA

Bu makale, yazarın 17-12-2003 tarihinde TurkCADCAM e-posta grubuna gönderdiği bir mesajdan derlenmiştir.

PATENT SİSTEMLERİ:

Dunya'da 3 tur patent sistemi vardır:

1. ABD'deki sistem: Patent, yeni bulusu "ortalama kabiliyette bir zanaatkarın" ("an artisan of ordinary skill") yapıp kullanabilecegi kadar detaylı sekilde tasvir etmelidir, aksi takdirde patent verilmez. ABD sistemini diger tum ulkelerdekilerden farklı kılan ikinci ozellik ise "examination" usulunun olmasıdır. Diger bir degisle her basvuru "examiner" denen "teknik bir konuda + patent hukuku konusunda" uzman kamu tetkikcileri tarafından yeni olup olmadıgı bizzat arastırılır. Bugun Washington D.C.'deki Patent Office'te yaklasık 5,000 civarında "examiner" calısmaktadır.

2. Avrupa, Japonya, ve diger gelismis ulkelerde uygulanan sistem: Patent bulusu "konusunda uzman" (yani "ortalama kabiliyette bir zanaatkarin"in degil) birinin anlayacagi kadar detayli anlatmalidir. Dolayisi ile Avrupa ve Japonya patentleri ABD patentleri gibi detayli degillerdir. Haliyle herkes esas olarak ABD patentlerinden teknolojileri takip eder. Ikinci fark da tetkik yerine "aski" usulunun olmasidir. Patent basvurulari aski"ya asilir, diger bir degisle kamuya acilir. Gelismis ulkelerde endustriyel kuruluslar bu askiya alinan basvurulari gunu gunune takip ederler, haliyle yeni olmadigi dusunulen basvuruya hemen itiraz edilir. Itiraz oldugu zaman patent ofis durumu degerlendirip duzeltilmesini saglar. Tahmin edilecegi uzere askı sistemi ABD'deki yaklasik besbin uzmanli tetkik sistemine gore masrafi cok dusuk bir sistemdir.

3. Türkiye: Bir de bugun Turkiye'ye bir kac yil evvel gelen gibi "dejenere aski sistemi" diye adlandirabilecegimiz geri kalmis ulkelerde gorulen bir tur vardir. Ornegin Turkiye'dekinde basvurular Avrupa ve Japonya'daki gibi askiya asiliyor, itiraz gelmez ise uc ay sonra Turk patent ofisi patent veriveriyor. Pratik uygulamada su sorun yasaniyor. T.C.'de batili anlamda teknoloji ureticisi olmadigindan askiya alinan patentleri kimse takip etmiyor. Haliyle bazi uyaniklar turemisler; T.C.'ye hibe edilmis (yani T.C.'de basvuru hakki olmayan) yabanci patentlerin kapsamlarini patent basvurusu olarak yapiyorlar. Tabii kimse itiraz etmeyince patent aliveriyorlar, ve o eski teknolojileri Turkiye'de kullananlar var ise onlari mahkemeye verip tazminat koparmaya calisiyorlar. Kisacasi; geri kalmis ulkelerdeki askı sisteminin 2. maddede bahsettigim Japonya vb'lerindeki ile icerik ve isleyis olarak hicbir benzerligi yoktur.

Bu kisa izahattan sonra, birtakim yanlis kanaatlerin aksine, patent sisteminin asil amacinin bilgiyi yaymak oldugunu gosteren ABD mahkemelerinden bazi ictihat kararlari asagida tercume edilmistir:

• The promotion of the progress of science and the useful arts is the main object of the patent system, and reward of inventors is secondary and merely a means to that end. U.S. v Masonite Corporation, N.Y.1942 [101, n 5] *
  
  Tercumesi: Bilimin ve faydali sanatlarin (==teknolojilerin) gelismesinin tesviki patent sisteminin ana hedefi, bu gaye icin mucitlerin mukafatlandirilmasi ikincil hedeftir ve sadece birinci gayeye ulasmak icin aractir. Dava: U.S. v Masonite Corporation, N.Y.1942 [101, n 5] *

• Patents are issued not for private benefit but for public good and grant a monopoly for limited period as incentive to disclosure of innovations which, in end, will add to fund of freely available knowledge. Griffith Rubber Mills v. Hoffar, C.A.Or. 1963, 313 F. 2d 1 [101, n 5] *
  
  Tercumesi: Patentler kisisel degil toplumsal fayda icin verilirler ve sınırlı sure tekel verilmesi, sonunda herkese serbestce acik olan bilgi havuzuna katilacak olan yeniliklerin gizlenmemesini tesvik icindir. Griffith Rubber Mills v. Hoffar, C.A.Or. 1963, 313 F. 2d 1 [101, n 5] *

• This section (35 USCS § 101) should be construed in light of its purpose to promote welfare of society by encouraging and stimulating discovery and invention. McCashen v Watson, D.C. 1955, 131 F. Supp. 233 [101, n 2] *
  
  Tercumesi: Bu bolumun (35 USCS paragraph 101- 35 patent kanununun numarasidir, 101 alt baslik) yorumu amacin yeni kesif ve icatlari tahrik ederek ve cesaretlendirerek toplumun refahini artirmak oldugunun isiginda yapilmalidir. McCashen v Watson, D.C. 1955, 131 F. Supp. 233 [101, n 2] *

[Konu ile ilgili binlerce mahkeme karari vardir. Ilgilenenler

* United States Code Annotated, Title 35, Patents, St. Paul, Minn., West Publishing Co. 1984.

** United States Code Service, 35 USCS, Patents, Lexis Publishing, 2000.

kaynaklarindan tum kararlara erisebilirler. Ayrica www.patents4technologies.com/PatentLaw.htm web adresinde de kararlardan bazi konulara yonelik bir derleme bulabilirler.]

Diger bir degisle ABD patentleri teknolojik bilginin yayilmasini gerceklestirerek bilim ve teknolojinin gelismesini saglarlar.

ABD patent kanunu ile ilgili duzeltilmesi gereken bir gorus de sudur "Aslinda patentler cok da detayli bilgiler vermezler. Yani patent bilgi bankasindaki bir patenti alip onunla birseyler yapamazsiniz. Ama patent bir fikrin ve o fikre giden metodun kisa bir duyurusudur. Bazen kucuk bir resim ve onu tanimlayan bir iki cumle yeterlidir. Ondan sonrasini arif olan anlar..."

Gene ABD patent kanunundan ictihatlara bakalim:

• A device to be patentable must be useful, and to be useful it must work. H. Brinton Co. v Mishcon, C.C.A.N.Y.1938, 93 F.2d 445 [101, n 194] *
  
  Tercumesi: Bir aletin patentinin alinabilmesi icin aletin faydali olmasi lazimdir, ve faydali olabilmesi icin de calismasi lazimdir.
  
  
• Full disclosure, so that public can know how to use it when patent expires, is consideration for monopoly given patentee for limited time. Newport Industries, Inc. v Crosby Naval Stores, Inc. (1944, CA5 Miss) [101, n7] **
  
  Tercumesi: Patentin suresi doldugu zaman kamunun onu nasil kullanabilecegini bilmesi icin patent konusu herseyin tamamen ortaya konmasi goz onune alinir.

• Inventor is required, before receiving patent, to file in Patent Office written description of his invention and of manner and process of making and using it, in such full, clear, concise and exact terms as will enable any person skilled in art to make, construct and use same. Bates v Coe (1878) [112, n 7] **
  
  Tercumesi: Patent almadan once mucidin Patent Ofise icadinin ve onu yapmak ve kullanmak icin gereken prosesi oyle tum, acik, detayli, ve kesin anlatmalidir ki, konuda zanaatkar herhangi bir kisi icat konusun imal edebilmeli ve kullanabilmelidir.

Anlasilmis olacagi uzere ABD patent kanununa gore ABD'de patent alabilmek icin KANUN GEREGI patent; icat konusunu konuda siradan olan zanaatkarin atolyeye inip icat konusunu yapip kullanacagi kadar detayli ogretmelidir.

Ornegin 4,306,292 numarali "Segmented asynchronous operation of an automated assembly line" (== "parcali asenkronize operasyonlu otomatik montaj hatti") baslikli (Texas Instruments'in tescil ettirdigi) ABD patenti teknik resimleri ile birlikte 363 sayfadir. Alfred Nobel'in 78,317 numarali 1868'de almis oldugu "Improved Explosive Compound" baslikli dinamit patenti ise 1 sayfadir. Esas olan; sayfa sayisi degil iceriktir, patentin yeni teknolojiyi kanun geregi ogretmesidir.

Teknoloji uretimi icin patent arastirmasi yapilirken arastirma ipucu cekilerek yapilir. Diger bir degisle; ABD patenti de olsa tek bir patenti alip icerigini hemen uretime koymak zordur. Soyle ki; nasil ki duvari orerken tugla tugla ustune konarak duvar yukseliyor, teknolojik bilgiler de her bir yeni bulusun digerlerine basamak olmasi ile cogaliyor. Her mucit(ler) o icadi yaparken kullanmis oldugu/olduklari diger patent ve teknik literaturu referans verir. Dolayisi ile teknoloji uretimi icin patent arastirmasi yaparken o konudaki 1790'dan gunumuze kadar alinimis tum patentleri ipucu cekerek taramak ve etut ederek hazmetmek gerekir.

Ancak birkac istisnai konu vardir. Bunlardan biri nukleer enerjidir. Nukleer sanayinin temelini olusturan ilk patent vardir: ABD patenti 2,708,656. Basligi "Nuclear Reactor"dur. Enrico Fermi, Leo Szilard tarafindan 1944'te basvurulmustur. (Konuyu bilenler her ikisinin de ilk atom bombalarinin imal edildigi "Manhattan Projesi"nde calistiklarini hatirlayacaklardir). Bu patentin bir evvelki paragrafta yazdiklarima bir istisna olusturdugunu rahatlikla soyleyebilirim (kendim etut etmis oldugum icin). Ingilizce'leri ve teknik altyapilari yeterli olanlar sadece bu patenti etut ederek ABD patentlerinin teknolojik bilgileri nasil yaydigini gorebilirler/anlayabilirler. (Oncelikle bu patent ve www.patents4technologies.com/Historical.htm adresinde listelenen diger nukleer reactor patentleri gelismis ulkelerde nukleer sanayinin dogmasina sebep olmuslardir).

PATENT SISTEMININ ULUSLARARASI CALISMA SEKLI:

Farzediniz ki siz ABD'de uretim yapan bir kumas firmasisiniz. Ar-Ge departmaniniz cok ince ancak isiyi cok zor geciren bir kumas icat ediyor. Bu noktada patent basvurusu yapip yapmamak konusunda bir karar vermeniz gerekiyor. Kararinizi su sekillerde degisik olarak verebilirsiniz:

1. Bu yeni kumasi imal etme teknolojinizi baskalarina da ogretip patent korumasi alirsiniz. Bunun icin icadinizi, yukarida tercume ettigim kanun sartlarina uygun olarak, icadinizi konuda ortalama kabilette bir zanaatkarin patentte anlattiklarinizi atolyeye inerek yapip kullanabilecegi kadar detayli olarak anlatarak ABD Patent Ofisine basvurursunuz. Bu basvuru takriben 500 dolara mal olabilir. (ABD'de tuzel kisiler bu miktari oderlerse de, mucit kisi ise (yani firma degil ise) bunun yarisini oder. Yeri gelmisken belirteyim, ABD patent ofisi ABD vatandasi olmayanlardan dogrudan patent basvurusu kabul eden tek patent ofisidir. Diger tum ulkeler basvuruyu kendi vatandaslari olan bir temsilci tarafindan yapilmasini sart koymuslardir).

Patent basvurusu yapmaniz patent alabileceginiz anlamina KATIYETLE gelmez. Ancak "patent pending" statusunu kazandirir. "Patent pending" tabiri patent basvurusunun yapildigini, ancak patentin verilmedigi mesajini 3. sahislara vermek icin kullanilir. Patent pending; patent gibi 3. sahislarin bulusu yapip satmalarina mani olamaz. Ucuncu sahislar pekala bulusunuzu taklit edebilirler. Ancak bu onlarin alacigi bir risktir. Soyle ki; bulusu imal etmek icin bir yatirim yapacaklardir. Sayet sizin patentiniz tescil olursa o zaman, yani tescil odugu tarihten sonra sizin bulusunuz patent korumasinda olacagindan dolayi taklitcilerin sizin bulusunuzu yapip satmasi suc olacaktir, haliyle yaptiklari yatirim da bosa gitmis olacaktir. ABD'de bazi urunlerin uzerinde "patent pending" yazmasinin sebebi budur, yani ikazdir.

ABD'de patent ofis basvurunuzu tetkike alir. Bu tetkikte bulusunuzun gercekten yeni olup olmadigi arastirilir. Bu arastirma dunyadaki tum patent ve patent disi literatur incelenerek yapilir. Bu arastirma sonucunda bulusunuzun gercekten yeni oldugu anlasilirsa patent verilir.

Patent; icadinizi yapmak, satmak, kullanmak, ithal/ihrac etmek tekelini sinirli bir sure size verir. Bu sinirli sure ABD'de bir kac yil evveline kadar patentin tescil tarihinden itibaren 17 yil idi. Bu bir kac yil evvel degisti. Simdi basvuru tarihinden itibaren 20 yil olarak patent korumasi veriliyor. Ancak patentin incelenmesi uc yili gecerse, uc yildan sonraki sure koruma suresine ilave ediliyor. Diger bir degisle ABD'de patent; tescil tarihinden sonra asgari 17 yil koruma sagliyor.

ABD patent literaturune baktiginiz zaman patent ofisin bir patent basvurusunu inceleme surecinin 1-10 yil arasinda degistigini gorursunuz.

Tekrar sizin kumas firmaniza geri donelim. ABD patent ofisine basvurunuzu yapip "patent pending" statusune girdiniz, kumasi pazarlamaya basladiniz. Ancak kumasinizin baska ulkelerde de satis yapacagini dusunuyorsaniz, bu ulkeleri secip bir yil icinde oralarda, o ulkelerin yerel patent kanunlarina gore basvuruyu gerceklestirmeniz lazimdir. Boyle bir basvurunun maliyeti (patentin o ulkenin yerel diline tercumesi, temsilci parasi, harc derken) ulke basina ASGARI 2000 dolara mal olur.

ABD disinda basvuru yapilacak ulkeler secilirken genellikle su iki kriter uygulanir;

1. O ulkede ciddi uygulanan patent kanunu var midir? Yani patent korumasi yaptirimi ciddi olarak saglanmakta midir?

2. O ulke halki sizin patentli urununuzu alacak kadar zenginler midir? Zira patentli urunun patent korumasi suresince rekabeti yoktur ve satis fiyatini siz keyfi ve kar marji yuksek olarak belirliyebilirsiniz.

Bu kriterler neticesinde gelismis ulke patent hukukculari "first class patent countries" (=="birinci sinif patent ulkeleri") dedikleri bir grup ulke belirlemislerdir. Tahmin edeceginiz uzere bunlar ABD, Kanada, Avrupa, Japonya, Avustralya gibi saglikli patent sistemleri olan ulkelerdir. Simdileri bunlara G. Kore, Taiwan, ve Cin de dahil olmustur.

Siz dusunuyorsunuz, ve butun bu ulkelere basvuru yerine, aralarinda sogugun cok oldugu bir kac ulkede patent basvurusu yapmayi tercih ediyorsunuz. Diyelim ki; Isvec, Norvec, Danimarka, ve Almanya'yi sectiniz. Bir yil icinde bu ulkelerde yerel kanunlarina gore basvuruyu yapiyorsunuz.

Bir yili bir gun gece artik baska ulkelere basvuru hakkiniz kaybolur. Bu pratik olarak bir yili bir gun gecince patent basvurusu yapmadiginiz ulkelere patentinizi hibe ettiginiz anlamina gelir.

Patent korumasi sagladiginiz ulkelere kumasinizi ister dogrudan ihrac edersiniz, isterseniz de -o ulkeden yerel ureticiler sizden lisans almak isterlerse- onlara uretim icin lisans verebilirsiniz. Patent korumasindaki ulkelerde fiyati kendiniz istediginiz gibi belirlediginizden, metresini ornegin bir dolara malettiginiz kumasi metresini 100 dolara satabilirsiniz.

Diyelim ki; Isvicre'li ureticiler sizin patentinizi goruyorlar ve bu kumasin Alp daglarinda kis turizminde cok satacagini dusunuyorlar. Isvicre'de patent korumaniz olmadigindan sizden lisans almak zorunda degillerdir. Hemen uretime basliyorlar. Ve hatta bir cok uretici ayni anda "uretim rekabeti" ortaminda uretmeye basliyor. Boyle bir ortamda, Isvec'te metresi 100 dolara satilan kumasiniz, Isvicre'de metresi 4-5 dolara satiliyor (normal katsayi). Ancak Isvicre'li ureticiler patent korumaniz oldugu surece ABD, Isvec, Norvec, Danimarka, ve Almanya'ya ihracat yapamazlar. Geri kalan tum ulkelere ihracat yapabilirler.

Diyelim ki; ABD patent ofisinde ve diger bahsettigimiz ulkelerde patentleriniz tescil oldu. Patent korumasi suresince -takriben 17-20 yil- tekel olarak kumasinizi istediginiz fiyattan satarsiniz. Ancak bu surenin sonunda patent korumasi biter, o uklelerde de isteyen herkes kumasinizi kendisi uretip satmaya baslar. Iste "uretim rekabeti" denen sey boyle baslar. ABD'de patent korumasinda yuksek fiyatlara satilan ilaclarin, patent korumasi sonunda uretim rekabeti baslayinca fiyatlarinin korumanin bittigi tarihin ertesi gunu cok ciddi bir sekilde dusmesinin sebebi de budur.

2. Gelelim ticari sır'a: Ar-Ge departmaniniz ince kumasi icat etmis, ancak siz patent korumasina guvenmiyorsunuz, patent korumasi almak yerine imalat metodunuzu gizleyip, kimse ogrenmesin istiyorsunuz. Gayet tabii boyle davranabilirsiniz. Ancak bunun su riski var; sayet ileride baska birileri o ince kumasi kendileri gelistirir de patentini alirlarsa, o zaman siz ondan lisans almak zorunda kalirsiniz. Ve hatta o da size lisans vermeyebilir..

3. Bir diger karar olasiligi da sudur: Ornegin kumasin maliyeti cok yuksektir ve dusunursunuz ki ne kadar isi gecirmez olursa olsun bu kumas ticari basariya ulasamaz. O zaman da patent basvurusu yapmamaya karar verebilirsiniz. Ancak ABD patent kanununa gore siz boyle karar verseniz bile, Ar-Ge'de calisan teknisyeni baglayan bir anlasmaniz yoksa, icadi yapan sahis dogrudan patent basvurusunda bulunabilir.

Bir ve 3. şıklarda Ar-Ge'de calisan elemanlariniz herhangi bir bilimsel dergide yayin yapabilirler. Dolayisi ile bazi patent kapsamlari ile ilgili bilimsel dergilerde de yayinlar gorebilirsiniz. Ancak bu genel degildir.

Gelismis ulkelere bakildiginda uretim sirketlerinin hemen hemen hepsinin 1. maddedeki gibi davrandigi gorulur. 2. ve 3. şıklardaki gibi davrananlara cok seyrek olarak rastlanirsa da; bunu genelmis gibi gostermeye kalkmak cok yanilticidir.

GERI KALMIS ULKELER ACISINDAN DURUM:

Demin anlattigim uzere ilk basvuru tarihinden itibaren belli bir sure sonra (takriben 1-3 yil) ABD patentleri patent basvurusu yapilmadiklari ulkelere hibe olmaktadir. Dolayisi ile geri kalmis ulkelerin sanayi devrimlerini yasayabilmeleri teorik olarak cok kolaydir: Herkese zaten acik olan ABD patentlerini hemen uretime koymak.

Ancak pratikte tum geri kalmislarin ortak su sorunlari vardir:

1. Yari aydinlar uluslararasi patent sistemini bilmezler, yarim yamalak bilgileri ile dunya'daki sistemin kendi ulkelerindeki garabet duzen gibi oldugunu sanirlar. Haliyle "teknoloji uretimi + ekonomi" ile patent sisteminin iciceligini KONU olarak dahi kabul edilmez.

2. ABD patentlerini uretime koyabilmek icin iki temel alt yapi gereklidir:

i. Cok iyi Ingilizce bilgisi (patentlerin dili teknik + hukukun karistigi bir dildir. Dolayisi ile siradanin otesinde bir Ingilizce bilgisi gereklidir.)

ii. Analitik dusunebilecek sekilde egitilmis beyinler.

Cok az da olsa bu tur beyinler varsa da uluslararasi patent sistemini bilmediklerinden geri kalmis duzenin icinde yuvarlanip giderler. Dolayisi ile bu iki altyapinin da geri kalmis ulkelerde olmadigini soyleyebiliriz.

ÇIKIŞ: "BAKAR KÖR (BAKIP DA GORMEYEN) OLMAMAK'TA YATMAKTADIR"

(Bir de tabii ki; "yari aydin"lardan muaf omakta..)