Tamer Özel, Mak. Yük. Müh.
ozel@patents4technologies.com
Texas, USA

Bu makale, yazarın 21-12-2003 tarihinde TurkCADCAM e-posta grubuna gönderdiği iki mesajdan derlenmiştir.

Bu yazida teknoloji uretiminin GELISMIS ULKELERDE nasil gerceklestigi Buyuk ya da orta capli uretim firmalari ve Kisiler (sahislar) acisindan anlatilacaktir. Teknolojik bilgilerin birbirlerine nasil basamak olusturduklarını gostermek bakımından ise "süperplastik titanyum" konusundaki bir patent incelenecektir:

1. GELISMIS ULKELERDEKI BUYUK YA DA ORTA CAPLI URETIM FIRMALARI kendi konularinda 1790 yilindan gunumuze kadarki tum patentleri hazmetmislerdir, ve yeni patentleri de gunu gunune takip ederler. Her bir yeni icat/teknoloji (patent) bir sonrakine basamak olusturur, teknolojik bilgi havuzunu buyutur. Teknolojik bilgi havuzunu tum sanayilesmis ulkeler ortak olarak kullanirlar.

ABD Patent ofisi web sitesinden gelismis ulke ureticilerinin ABD'de tescil ettirdikleri patentlere bir goz atabilirsiniz. Bazi firmalarin 1976'dan bugune (yani 20 Aralik 2003'e) kadar ABD'de tescil ettirdikleri patent sayilari soyledir:

Firma/Patent sayisi

Ford/ 2946
General Motors/ 8783
Boeing/ 4040
IBM (International Business Machines)/ 35173
Microsoft/ 2946
Intel/ 7628
Armyn (ABD ordusu)/ 5723
Air Force (ABD hava kuvvetleri)/ 3550
Navy (ABD deniz kuvvetleri)/ 9173
Sony/ 18,517
Toyota/ 8400
Philips Electronics (Hollanda firmasi)/ 3048
Siemens Aktiengesellschaft (Alman firmasi)/ 13933
Mercedes/ 969
Renault/ 569
Nokia (Finlandiya firmasi)/ 3054
Kia (Guney Kore'li oto ureticisi)/ 116
Mitac (Taiwanli bilgisayar ureticisi)/ 45
Tofas/ 0 (sifir)
Turk Ucak Sanayi/ 0 (sifir)

Liste ile ilgili bir kac not dusmek istiyorum.

Normalde "software" (yazilimlar) "Copyright" kanunu ile korunuyorsa Microsoft'un patentleri nereden cikiyor diye dusunenleriniz olabilir. Yazilimlar eskiden sadece copyright ile korunuyorlardi. Ancak 1980'li yillarda ABD patent kanununda yapilan degisiklik ile; yazilim bir makineye entegre oldugu zaman patent ile de korunabiliyor.

ABD ordusu, hava kuvvetleri, deniz kuvvetleri kendi silahlarini kendileri uretmiyorlar (ulke icindeki ureticilere urettiriyorlar), ancak sectikleri konulardaki arastirmalari finanse ediyorlar. Yaptiklari on anlasmalarda, arastirma neticesinde yeni bir bulus/teknoloji ortaya cikarsa, onun patentinin yapma, satma, kullanma (haliyle ihrac/ithal etme) haklarini pesinen sahipleniyorlar. Bunun ABD patent dilindeki adi "assignee" oluyor (yani "inventor" (=mucit)'ten farkli olarak, patentin "yapma, satma, kullanma" haklarinin sahibi demek).

Bugun ABD patent ofisi 6.6 milyonlu rakamlarda patent tescil etmektedir (daha onceki 82 numarali yazida yanlislikla 6.2 yazmisim yeri gelmisken duzeltirim). Diger gelismis ulkelere baktiginizda bu rakam ABD'ye gore cok dusuktur, ornegin Ingiltere'de yaklasik 2.3 milyonlu rakamlari gorursunuz. Bu nasil boyle oluyor? ABD dunyanin en buyuk pazari, dolayisi ile ise yarayacak hemen hemen her bulus icin ABD'de patent basvurusunda bulunulur. Bir diger husus da 107 nolu yazida "ince kumas" orneginde bahsettigim gibi ABD'li her mucit "first class patent countries" (="birinci sinif patent ulkeleri")nin tumunde basvuru yaptirmamayi secebiliyor.

SANAYILESMIS ULKELERIN KENDI ARALARINDAKI ILISKILERI

Biraz yukarida vermis oldugum listede gormus oldugunuz uzere Japonlar, Almanlar vb gelismis ulke ureticileri ABD'de kendi patentlerini tescil ettirmis olduklari gibi, Amerikali ureticiler de diger gelismis ulkelerde patentlerini tescil ettirirler.

Her patent'in "claims" (haklar) denen bir bolumu vardir. Bu bolumde sozlerle patentin SINIRLARI cizilir. Bu sinir kavrami cok onemlidir, musade ederseniz bir analoji ile izah etmeye calisayim: Teknolojik bilgi havuzunu bir buyuk harita gibi dusununuz. Bu harita uzerinde nasil ki her ulkenin sinirlari vardir, bir ulkenin sinirlari oburunun sahasina gecmez, haklar bolumu de her patentin sinirini boyle cizer. Ve bir patentin ticari kiymetini bu "claims" bolumunde cizilen sinir belirler. ABD'de patent basvurusu yaptiginiz zaman "examiner"in bir baska gorevi de sizin patentinizin sinirlarini mumkun oldugunca kucuk tutmaktir, zira siniriniz gereksiz yere buyuk olursa o konuda baskalarinin teknoloji uretmesine mani olursunuz.

Harita uzerinde kucuklu buyuklu ulkeler oldugu gibi, patentlerin sinirlari buyuk veya kucuk olanlari vardir. Haliyle buyuk sinirli patentlerin kiymetleri buyuk, kucuk sinirli patentlerin kiymetleri kucuktur.

Hem biraz yukarida hem de daha onceki yazilarimda basettigim patentin sagladigi "yapmak, kullanmak, satmak" haklarindan her birisi bir mulk gibi degerdir. Yani bu haklardan birini, veya ikisini, veya hepsini bir maddi menfaat karsiliginda baskasina satabilirsiniz. ABD patent kanununda; bu haklarin hepsinin satisina "assignement," bir veya ikisinin satisina "lisans" denir. Demin bahsettigim maddi menfaate de "royality" adi verilir.

Benzer konularda uretim yapan degisik gelismis ulke ureticileri birbirlerinin bulduklari yeni teknolojileri gunu gunune takip ederler. Baskasinin yeni urettigi bir teknolojiyi kendileri de kullanmak isterlerse lisans veya assignment isterler (genellikle lisans olarak cerayan eder, yani "kullanmak" veya "kullanmak ve satmak" haklari icin royality oderler). Royality'nin ne kadar olacagi da yeniligin demin bahsettigim sinirlarina gore belirlenir. Ford'un Toyota'nin urettigi yenilikleri, Toyota'nin da Ford'un urettigi yenilikleri kendi imal ettikleri araclarda kullanmalari bugunku "global duzende" olagan uygulamadir. Haliyle kim kime daha cok yenilik satabilirse; bu ona otomobil satislarindan ayri olarak ek gelir saglar. Dolayisi ile Ar-Ge ve bunun sonucunda alinan patentler cok onemlidir.

2. KUCUK BIR FIRMA VEYA KISI OLARAK ABD'DE PATENT NASIL ALINIR?

Diyelim ki; siz ABD'de yasayan bir ABD vatandasisiniz. Normalde buyuk sirketlerde her bir patentin bir sonrakinin ustune kurulu olmasina karsin, patent sisteminden bihaber olarak, sizin akliniza bir fikir geliyor. Ornegin diyelim ki; lafin gelisi soyluyorum, "radyolu tukenmez kalem yapsam ne kadar da guzel satar" diyorsunuz. Bu kalemi yapmak icin kimseden izin almaniza gerek yok, atolyeye inip yapabilirsiniz (tabii baska birisinin gecerli bir patenti yoksa). Ama onu piyasada satmaya basladiginizda, iyi satis yapiyorsa, hemen yuzlerce insan da yapip satmaya baslar.

Ancak siz patent alip, tekel olarak uretip satmak istiyorsunuz. Bunun icin birkac davranis seceneginiz vardir:

Basvurunuzu patent ofisin sartlarina uygun olarak hazirlayip, patent ofise kendiniz dogrudan sunabilirsiniz. Patent ofis incelemesini yapar. Examinerin temel gorevlerinden biri; tum patentleri ve patentler disindaki literaturu inceleyerek bulus olarak basvurdugunuzun gercekten yeni olup olmadigini ortaya cikarmaktir.

3 ila 6 ay icinde patent ofisten cevap gelir. Genellikle bu cevap hukuki acidan cok tekniktir, ve bu asamada bir hukuki temsiciye ihtiyaciniz olur. Bu bir patent avukati veya ajanidir. Patent avukatlari ABD'de genellikle cift lisanslidirlar, yani teknik bir konuda lisans + patent hukuku konusunda lisans (ornegin elektrik muhendisi + patent hukuku mezunu). Patent ajani teknik bir konuda lisans sahibidir, patent hukuku mevzuatinda patent ofis tarafindan her yil iki kere yapilan sinavi vermistir.

Bir baska yol ise pesinen bir patent hukukcusuna veya ajanina gitmektir. Profesyonel etik geregi; patent hukukcusu veya ajan ilk is olarak bir yenilik arastirmasi yaptirir. Bu isi yapan firmalar vardir. Kendilerine konu gonderilir, 300-500 dolar karsiligi literaturu tarar konuyla ilgili bulduklari patentleri gonderirler. Dolayisi ile konu yeni degilse, patent basvurusu baslamadan biter.

Konu yeni gibi gozukuyorsa, basvuru yapilir, ancak bu; henuz patent alabileceginiz garanti demek degildir. Sayet patent ofis examiner'i konunun yeni olmadigini gosterir dokumanlar bulursa gene patent alamazsiniz.

Digelim ki; examiner de bulusunuzun yeni olmadigina dair bir literatur bulamadi ve bulusunuza patent verildi. Ancak hem sizin avukat, hem de examiner konuyla ilgili bir literaturu iskalamissa, ileride bir vatandas bunu farkederse, sizi patent mahkemesine vererek patentinizi dusurebilir.

PATENT ARASTIRMASI NASIL YAPILIR? - ON-LINE PATENT ARSIVLERI

Bir de hic hukukcuya gitmeden ve patent ofise basvurmadan yenilik arastirmanizi kendiniz yapabilirsiniz. Boyle bir arastirma eskiden patent kutuphanelerine gidilerek yapilirdi. Ancak bugun online olarak bu arastirmanin buyuk bir kismini yapmak mumkundur. Boyle bir arastirmanin "online" nasil yapilabilecegini detayli "Patent sistemi ve online patent kütüphaneleri" başlıklı raporumdan veya cok daha fazla detayli, ancak Ingilizce olarak; www.patents4technologies.com/PtSearch.htm sayfasında bulabilirsiniz.

SONUC

Gelismis ulkelerdeki teknolojistler "cok" degil "akilli" calisiyorlar. Sayelerinde toplumlari refah icin yuzuyor.

Bu yazida teknolojik bilgilerin birbirlerine basamak nasil olusturduklari gosterilecektir:

ABD teknolojistlerinin kullandigi "state of the art" tabirini kelime olarak tercume ettiginizde "sanatin durumu" olur. Turkce'ye anlam olarak tercume etmek isterseniz "en son/yeni teknoloji urunu" demeniz gerekir.

Benzer bir deyis de "high-tech"tir. Kelime tercumesi "yuksek teknoloji", anlam tercumesi "teknoloji havuzu kullanilmadan anlasilmasina imkan olmayan teknoloji"dir. Diger bir deyisle; bir celik konstruksiyonu, veya basit bir aparati gozunuzle gordukten sonra taklit edebilirsiniz. Ama high-tech bir urun veya makineyi taklit edebilmeniz icin gormeniz yeterli degildir, mutlaka teknolojik bilgi havuzundaki teknik detaylari hazmetmis olmaniz gereklidir.

Titanyuma; "superplastik" hale getirilerek sekil verilmesi "hi-tech" kabul edilen bir konudur.

Tahta, aluminyum, ve titanyum "mukavemet/agirlik" orani yuksek malzemelerdir. Havacilik sanayii ilk dogdugu zamanlarda yogun olarak kullanilan tahta, sonralari yerini aluminyuma birakti. Gunuzumuzun havacilik ve uzay sanayiinde bol miktarda aluminyum, saglamlik ve yuksek isiya dayaniklilik gerektiren uygulamalarda da cok yogun olarak Titanyum kullanilir.

Superplastiklik: Bazi malzemeler gibi titanyum ve bazi alasimlari da erime sicakliginin altinda belli yukseklikte bir isiya getirildiklerinde sakiz gibi bir hale gelirler. Sizin agzinizdaki sakizdan balon yapmaniza benzer bir sekilde; superplastik durumundaki titanyum malzemenin icine uflendiginde balon gibi siser ve etrafina konulan kalibin seklini alir.

Titanyumun ve alasimlarinin superplastiklik isi araliklari 800-1000 Celsius derecesi araliginda degisiyor (yani; Ti-5Al-2.5 Sn alasiminin sicaklik araligi 800-950 derece ise, Ti-6Al-4V'nin 850-910 derece olabiliyor...). Bu isi araligina getirdiginiz zaman malzeme hemen oksitlendiginden bu islemi vakumda veya argon atmosferinde yapmaniz gerekiyor.

Basit olarak ozetledigim bu hi-tech operasyonu icra eden bir makineyi gorseniz bile demin bahsettigim ve bahsetmedigim puf noktalarini bilmediginiz surece taklit edemezsiniz.

6,656,603 numarali ABD patenti hi-tech titanyum ve alasimlarini superplastik isleme teknigi uzerine ucak firmasi Boeing tarafindan alinmis bir patent. Bu patenti ve referans verdigi patentleri her teknolojinin bir digerine basamak nasil oldugunu gostermek icin buraya koyuyorum.

Patente ve referans verdigi patentlere, ABD patent ofisinin daha evvel verdigimden farkli olan

http://164.195.100.11/netahtml/srchnum.htm

adresinde cikan pencereye patent numarasini yazarak erisebilirsiniz.

Soz konusu patentin verdigi referans teknolojiler (patentler + diger literatur) listesi soyledir:

......
"References Cited

U.S. Patent Documents

2503450 Apr., 1950 Nebesar 244/123.
3252493 May., 1966 Smith 411/108.
3547751 Dec., 1970 Morgan 161/68.
3924793 Dec., 1975 Summers et al. 228/157.
3927817 Dec., 1975 Hamilton et al. 228/157.
4056878 Nov., 1977 Woodley 29/525.
4077109 Mar., 1978 Larson 29/420.
4217397 Aug., 1980 Hayase et al. 428/594.
4296586 Oct., 1981 Heurteux 52/787.
4304821 Dec., 1981 Hayase et al. 428/593.
4361262 Nov., 1982 Israeli 228/118.
4588651 May., 1986 Israeli 428/594.
4603089 Jul., 1986 Bampton 428/593.
4820355 Apr., 1989 Bampton 148/11.
5024369 Jun., 1991 Froes et al. 228/157.
5045668 Sep., 1991 Neiheisel et al. 219/121.
5102033 Apr., 1992 Woods et al. 228/263.
5141146 Aug., 1992 Yasui 228/157.
5205467 Apr., 1993 Sarkisian et al. 228/157.
5286946 Feb., 1994 Will 219/121.
5289965 Mar., 1994 Yasui et al. 228/157.
5309747 May., 1994 Yasui 72/60.
5366787 Nov., 1994 Yasui et al. 428/174.
5419170 May., 1995 Sanders et al. 72/60.
5451472 Sep., 1995 Gregg et al. 428/593.
5534354 Jul., 1996 Gregg et al. 428/593.
5611944 Mar., 1997 Gilkinson et al. 219/117.
5682678 Nov., 1997 Gallagher et al. 29/897.
5687900 Nov., 1997 Zaccone et al. 228/173.
5723225 Mar., 1998 Yasui et al. 428/593.
5994666 Nov., 1999 Buldhaupt et al. 219/121.
6419146 Jul., 2002 Buldhaupt et al. 228/193.

Foreign Patent Documents

0 535 935 Jul., 1993 EP.
633132 Mar., 1994 EP.
2017857 Oct., 1979 GB.
06-272764 Sep., 1994 JP.
8-197172 Aug., 1996 JP.
8-197173 Aug., 1996 JP.

Other References

"Advances in Aircraft Component Superplastic forming/Diffusion Bonding Technology," SAE Technical Paper Series 912216, dated Sep. 23, 1991."
....

Daha evvel belirttigim gibi ABD patenti de olsa tek bir patenti alip atolyeye kosamazsiniz. Sayet titanyumu hi-tech olarak islemek istiyorsaniz, bu patenti anlayabilmeniz icin bu patentin uzerine kurulu oldugu teknlojiyi/ teknolojileri tumuyle hazmetmeniz gerekir. Bu da ipucu cekerek, yani gosterdigi referanslari, referanslarin referanslarini etut ederek mumkun olabilir. Referanslari etut etmeye baslayacaksaniz ilk 3,927,817 numarali'dan baslamanizi tavsiye ederim. Konuda onemli patentlerden biri.

SONUC

Treni sonradan yakalayan toplumlarin yaptiklari; ABD patentlerini kendilerinin uretime koymus, ve koyuyor olmalari. Cin 1980'li yillardan beri ABD patentlerini guncel olarak ithal edip gelmektedir. (ABD patentleri hicbir zaman gizli olmadi.) Japonlarin Takahashi Korekiyo'nun raporundan sonra ilk yaptiklari ABD patentlerinin o gune kadar alinimis olanlarinin kagit kopyalarini satin almak oldu. Yenilerine de abone oldular. Guney Kore, Taiwan 20. yuzyilin ikinci yarisinda treni yakaladilar.