Rapor - Makale > Ürün Geliştirme > Mühendislik standartları, patentler ve diğer bilgilere erişme*:

Yard. Doç. Dr. Haydar Livatyalı
İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Müh. Böl.
E-Posta: livatyali@itu.edu.tr
* (MAK/İML 111 ders notu)

Bilgi Derlemenin Tasarımdaki Yeri

Bilgi derleme, makine tasarımında problemin tanımlanmasının ardından gelen ilk aşamalardan biridir (Şekil 1). Bu aşamada sistematik yaklaşım hem aranan bilgi ve verilere süratle erişimi sağlar hem de temin edilen kaynaklar içinde gerekli ve faydalı olanın kısa sürede ayıklanmasını sağlar.

Şekil 1: Bilgi derlemenin tasarım süreci içindeki yeri

Telif Hakları ve Kopyalama

Telif hakları konusu hukukî açıdan ülkeler arasında farklılıklar gösterse de, giderek bütün dünyada geçerli yasa ve kuralların hakim olmaya başladığı gözlenmektedir. Basılı ve yayınlanmış bütün dokümanlardan fotokopi vb. yollarla kopya alınması problemli ve belirsizlikler içeren bir konudur. Ancak eğitim ve bilimsel araştırma maksadıyla bireysel olarak yapılan ve kâr amacı taşımayan kısmî kopyalama (fotokopi vb.) yasal kabul edilmektedir.

Bilgi Kaynaklarına Genel Bir Bakış

Tasarımla uğraşan profesyonel bir mühendis tarafından takip edilmesi ve okunması gereken süreli yayınlar üç kategoriye ayrılır:

• Genel bilimsel, teknik ve ekonomik (iş dünyası) haberleri... Makine Mühendisleri Odasının çıkardığı aylık "Mühendis ve Makina" dergisi bu gruptadır.
• Çalışılan iş kolundaki veya ilgi alanlarındaki peryodik ticarî ve teknik dergiler... İmalat üzerine "Makine Teknik", "Makine Metal Malzeme Dünyası", "Kalıpçılık Dünyası" veya tesisat üzerine "Tesisat Mühendisliği" gibi dergiler bu grupta düşünülebilir.
• İlgi alanınızdaki araştırmaya yönelik dergi, mecmua, jurnal vb. yayınlar... TÜBİTAK tarafından yayınlanan "Mühendislik ve Doğa Bilimleri" dergisi, MATİM Derneği tarafından yayınlanan "Makine Tasarım ve İmalat Degisi" gibi ulusal dergiler yanında çoğunluğu İngilizce olarak yayınlanan binlerce ihtisas ve araştırma jurnalleri bu gruptadır.

Özellikle üçüncü kategoride yer alan yayınların içerdiği makalelerin izlenebilmesi için peryodik yayın özeti hizmetlerinden yararlanmak (abstract services) gerekmektedir. Bunlar arasında Engineering Index, Metals Abstracts ve Institute for Scientific Information tarafından haftalık olarak yayınlanan "Current Contents: Engineering and Technology" en ünlüleridir. Ayrıca Elsevier Science gibi bazı büyük dergi ve jurnal yayıncıları, internet üzerinden ücretsiz olarak abone olanlara, aboneler tarafından seçilen dergilerde çıkan makalelerin içindekiler listeleriniyayın çıktıktan sonra kısa bir süre içinde e-posta aracılığıyla duyurmaktadırlar.

Mühendislik Tasarımında Bilgi Kaynakları aşağıdaki listedeki gibi özetlenebilir:

Kütüphaneler

Klasik anlamda kütüphane değişik zaman ve yerlerde ve çeşitli dillerde yayınlanmış kitap ve her türlü süreli yayının toplandığı ve abonelerin kullanımına sunulduğu yerlerdir. Modern kütüphane ise kitap ve süreli yayınlara ek olarak, kataloglar, broşürler, patent arşivleri, standart metinleri vb. her türlü sınaî ve ticari dokümanın yanında ses, resim, görüntü içeren kompakt disk, kaset, film, mikrofiş ve internet erişimli bilgisayarlar gibi çok çeşitli iletişim araçlarını da içinde barındırmaktadır (Tablo 3).

Tarama verimi genellikle iki parametre ile açıklanır: Hassaslık ve Erişim. Hassaslık araştırılan konuyla ilgili kaynakların temin edilen kaynaklara oranıdır. Erişim oranı ise, temin edilen ilgil kaynakların, literatürdeki bütün ilgili kaynaklara oranıdır. Her iki oranın yükseltilmesi zaman içinde kazanılan beceri ve deneyim ile ilgilidir:

İTÜ'de Bilgi Erişimi imkanları son yıllarda çok gelişmiş ve Dünya standartlarında bir konuma erişmiştir. Kullanımı giderek yaygınlaşan ve kolaylaşan internet ağı sayesinde pek çok uluslararası süreli yayına ulaşmak çok kolaylaşmış ve hızlanmıştır. ITÜ Kütüphanesinin internetteki ana sayfası Tablo 1'de verilmiştir. Bu site sayesinde yazar, başlık veya konusuna göre mevcut kitapları belirlemek çok kolaydır. Bu durumda özellikle konu taraması yaparken esas olan doğru anahtar kelimelerin tespitidir. Yukarıda Şekil 1'de gösterilen akış şemasına göre öncelikle sözlük, ansiklopedi ve ders kitabı gibi kaynaklardan Türkçe, İngilizce ve bilinen diğer yabancı dillerde doğru anahtar kavram ve terimler belirlenmeli ve tarama yapılmalıdır.

Tablo 1: Kütüphanelerdeki Bilgi Kaynaklarının Hiyerarşisi