Rapor - Makale > Endüstriyel Tasarım > İETT otobüslerinin ergonomik analizi:

3.3. Eylemsizlik Kuvveti

Her ne kadar Citaro'nun süspansiyon sistemi iyi olsa da otobüs fren yaptığında, yolcuların lomber omurları üzerinde eylemsizlik kanunundan dolayı ciddi kuvvetler oluşmaktadır ve bu kuvvet omurların hareket yönünün tersine belde abdüksiyon hareketi oluşmaktadır. Bu da bel rahatsızlıklarına neden olmaktadır. Bu olay yolcular otobüsün gidiş yönüne dik durdukları için gerçekleşmektedir.

3.4. Zemin

Citaro'nun süspansiyon sistemi oldukça iyidir. Bu yüzden zemini sert olsa da, titreşimden çok etkilenmiyorsunuz. Ancak iyileştirme için zemin, titreşimleri emebilecek bir döşemeyle kaplanabilir.

Görüldüğü gibi otobüslerde ayakta yolculuk yapmak ergonomik açıdan birçok sıkıntı doğurmaktadır. Özellikle yoğun saat ve hatlarda yolcular yukarıda değinilen problemleri çok sık yaşamaktadırlar. Yaptığımız ankette otobüs kullananlara yolculuklarının yaklaşık ne kadarını ayakta geçirdiklerini ve hangi problemleri yaşadıkları soruldu. Alınan cevaplara göre, Grafik 1'de de görüldüğü gibi, yolculuğunun %50'sinden fazlasını ayakta geçirenlerin %72'si omuz ve kol ağrıları çektiklerini söylediler. Bu oran %50'den az ayakta duranlarda sadece %25. Ayrıca bacak ağrısı için bu oran sırasıyla %68'e %47 ve bilek ağrısı için %60'a %31'dir. En önemli sıkıntı omuzlar ile ilgili olanı gözükmektedir. Bu rahatsızlıkların genel sebepleri yukarıda anlatılmış olup bu nedenleri daha da etkili kılan faktörler aşırı yoğunluk ve trafik nedeniyle artan yolculuk süresinin statik yükleri artırarak doku ve kasları aşırı yormasıdır.

Grafik 1. Anketten Çıkan Bazı Sonuçlar

4. Sonuçlar ve Değerlendirmeler

Citaro otobüsler yukarıda da belirtilen bazı hataları olmasına rağmen oturarak yolculuk sırasında nisbeten rahatlık sağlamaktadır. Oturarak daha rahat bir yolculuk için yapılması gerekenler genelde koltuk sayısının azalmasına neden olacağı için mevcut şartlarda (aşırı yolcu yoğunluğu, yetersiz otobüs sayısı) bu düzeltmeler mümkün gözükmemektedir. Bazı düzeltmeler (koltuk uçlarının yuvarlatılması, sırt desteğinin lomber destek sağlayacak şekilde dizayn edilmesi, koltuk yüzeyine yukarı doğru 5-10°'lik bir açı verilmesi, kolçakların iyileştirilmesi) ise koltuk sayısını etkilemeden yapılabilir ve bunlar daha rahat bir yolculuk için uygulanmalıdır.

Asıl sorun olan kısım ayakta yolculuk yapanların durumudur. Aşırı yoğunluğa, trafik nedeniyle artan yolculuk süreleri de eklendiğinde belediye otobüslerinde ayakta yolculuk yapmak çok ciddi rahatsızlıklara yol açmaktadır. Bunların en önemlileri omuz-kol, bilek ve bacaklardaki rahatsızlıklardır. Bununla ilgili yapılacak ne yazık ki çok şey yoktur. Tutacakların kelepçelerini ayarlanabilir yapmak, yolculara hiç değilse vücut duruşlarını değiştirebilecek kadar kişisel alan bırakmak, zemini titreşimleri emebilecek bir döşemeyle kaplamak bunlardan bazılarıdır. Kısa vadeli çözüm olarak yoğun hatlara Şekil 3'te de gösterilen koltuk sayısı azaltılmış, ayakta durma alanı genişletilmiş otobüsler atanabilir.

Asıl çözüm İstanbul insanına trafikten etkilenmeyecek, gidecekleri yerlere hızlıca ulaştırabilecek raylı sistem alternatiflerinin sunulmasıdır. Raylı sistem çözümleri pahalı olsa da şu anda ödenen bedelden çok daha ucuza geleceği aşikardır. Yoğun saatlerde otobüs kullanmak ve İstanbul trafiği sebebiyle oluşan rahatsızlıklar ve stress, insanların hem kendi hem de çevresindekilerin fizyolojik ve psikolojik yapılarını bozmaktadır. İş verimliliği düşmektedir, rahatsızlıkların giderilmesi için tıbbi masraflar ortaya çıkmaktadır. İstanbul gibi nüfusu 10 milyonu geçen bir şehirde bu masrafların büyüklüğü ortadadır.

Bu çalışma İETT'nin en yeni otobüsleri olan Citaro modeli üzerine yapılmıştır. Ancak İETT'nin filosunun hepsi bu otobüslerden oluşmamaktadır. Tablo 2'de de görüldüğü gibi son zamanlarda alımı yapılmamakla birlikte en çok kullanılan otobüsler Ikaruslardır. Bu otobüslerin çok daha büyük ergonomi sorunları vardır. Özellikle süspansiyon sisteminin zayıflığı nedeniyle yolcular aşırı titreşime ve ses yalıtımının zayıflığı nedeniyle de aşırı gürültüye maruz kalmaktadır. İleriki aşamalarda bu tip otobüslerle ilgili daha geniş çalışma yapılmalıdır.

Tablo 2. İETT Filosunun Otobüs Dağılımı

Kaynaklar

• Andersson, G.B.J., Örtengren, R., Nachemson, A., Elfström, G., 1974, Lumbar disk pressure and myoelectric back muscle activity during sitting. I. Studies on an experimental chair, Scandinavian Journal of Rehabilitation Medicine, 6, 3, 104-114.
• Badami, M.G., Haider, M., 2007, An analysis of public bus transit performance in Indian cities, Transport. Res. Part A doi:10.1016/j.tra.2007.06.002.
• Coleman, N., Hull, B.P., Ellitt, G., 1998, An empirical study of preferred settings for lumbar support on adjustable office chairs, Ergonomics, 41, 4, 401-419.
• EN 1335-1:2000 Office Furniture: Office Work Chair, Part 1: Determination of Dimensions, CEN.
• Hensher, D.A., 2007, Sustainable public transport systems: Moving towards a value for money and network-based approach and away from blind commitment, Transport Policy 14, 98-102.
• Hirao, N., Kajiyama, M., 1994, Seating for pregnant workers based on subjective symptoms and motion analysis, Hard Facts about Soft Machines: The Ergonomics of Seating, Taylor & Francis, 317-331.
• Karlström, M., 2005, Local environmental benefits of fuel cell buses: a case study, Journal of Cleaner Production 13, 679-685.
• Kogi, K., 1980, Passenger requirements and ergonomics in public transport : Ergonomics, Applied Ergonomics 11, 50-51.
• Oxford, H.W., 1974, Factors in the design of seats used in public transport: Human Factors in Transportation.
• Proceedings of 10th Annual Conference of the Ergonomics Society of Australia and New Zealand, Sydney, Nov. 1973, Applied Ergonomics 5, 173.
• Pheasant, S., Haslegrave, C.M., 2006, Bodyspace: Anthropometry, ergonomics, and the design of work, CRC Press, Taylor & Francis.
• Rebiffe, R., 1966, An ergonomic study of the arrangement of the driving position in motor cars, In Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, 181, Part 3-D, 43-50.
• Schaller, B., Lowell, D., Stuart, K.R., 1998, MTA New York City Transit Research Shows What Customers Want in Low Floor Buses, Mass Transit, May/June.
• Zannin, P.H.T., Diniz, F.B., Giovanini, C., Ferreira, J.A.C., 2003, Interior noise profiles of buses in Curitiba, Transportation Research Part D 8, 243-247.